بیماری سالک چیست؛ پیشگیری، درمان و سمپاشی سالک

شیوع سالک در ایران؛ سالک چیست و راه مقابله با سالک و سمپاشی پشه خاکی

بیماری سالک که در اصطلاح علمی به آن لیشمانیوز جلدی یا لیشمانیوز پوستی نیز می گویند یک بیماری واگیردار انگلی است که بر اثر گزش پشه خاکی (فلوبوتوموس پاپاتاسی و فلبوتوموس سرژنتي) به انسان منتقل می شود. لیشمانیوز جلدی (Cutaneous leishmaniasis) زخم‌های بدمنظری را در پوست از جمله در صورت ایجاد می‌کنند. این نوع از بیماری شایع‌ترین نوع سالک است. این بیماری در دهه های گذشته در ایران به صورت یک بیماری اندمیک (بومی) بوده است که با اقدامات انجام گرفته شیوع آن بسیار کم شده بود. اما در هفته های گذشته مجدداً در مناطقی از کشور از جمله در شرق و جنوب تهران مواردی از بیماری سالک گزارش شده است. به دلیل اهمیت بیماری سالک و افزایش آگاهی عمومی درمورد این بیماری، در این مقاله قصد داریم تا شما را با راه انتقال، بیشگیری از انتقال، علت، علائم و درمان بیماری سالک بیشتر آشنا کنیم.

سالک چیست؟

بیماری سالک یا لیشمانیاز (Leishmaniasis) یک بیماری پوستی است که بر اثر انگل لیشمانیا (Leishmania) ایجاد می‌شود. انگل لیشمانیا در پشه‌های خاکی آلوده زنده می‌کند. به همین دلیل بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی (فلوبوتوموس پاپاتاسی و فلبوتوموس سرژنتي) آلوده به انسان منتقل می شود. سالک جلدی (Cutaneous leishmaniasis) زخم‌هایی را در پوست ایجاد می‌کنند. این نوع از بیماری شایع‌ترین نوع سالک است. معمولاً این نوع از بیماری نیازی به درمان ندارد، ولی درمان به روند بهبودی سرعت بخشیده و از بروز مشکلات و عوارض جانبی جلوگیری می‌کند.

پشه خاکی معمولا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زیست می کند. مناطق آلوده، معمولاً مناطقی دور افتاده و ناپایدار هستند که دسترسی به منابع درمانی هم ندارند. از بیماری سالک به عنوان یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مناطق گرمسیری یاد می شود. همچنین از بیماری سالک بعد از مالاریا به عنوان دومین بیماری انگلی مرگبار یاد می گردد.

زخم بیماری سالک — بیماری سالک یا بیماری لیشمانیوزیس در ایران به تازگی شیوع پیدا کرده است.

انواع بیماری سالک: سالک شهری و سالک روستایی

دو نوع سالك شهري و روستايي در ايران وجود دارد كه در بسياري از استانها به خصوص در مناطق روستايي، سالك نوع روستايي (70% از موارد بیماری) و در شهرهاي بزرگ و متوسط، سالك نوع شهري شايع است.

ناقلين بيماري در سالك نوع شهري پشه خاكي اهلي به نام فلبوتوموس سرژنتي مي باشد كه انگل را از انسان به انسان منتقل مي نمايد. در سالك نوع روستايي ناقل اصلي پشه خاكي نيمه وحشي به نام فلبوتوموس پاپاتاسي است كه انگل عامل بيماري را از برخي موش هاي صحرايي به انسان منتقل مي كند كه چهار گونه رومبوميس اپيموس، مريونس هوريانه، تاترا اينديكا و مريونس ليبيكوس به ترتیب در مناطق مرکزی و شمال شرق؛ جنوب شرق؛ مرکز؛ غرب و جنوب و مراکز مرکزی ايران به عنوان مخازن اصلي سالك نوع روستايي شناخته شده اند در ايران به عنوان مخازن اصلي سالك نوع روستايي شناخته شده اند.

وضعیت سالک در ایران

اگر بخواهیم درمورد پیشینه بیماری سالک در ایران بدانیم باید عنوان کرد که در گذشته این بیماری یک بیماری بومی (اندمیک) در ایران بود و سالانه افراد زیادی به آن مبتلا می شدند. اما با توجه به برنامه های کنترلی از سوی وزارت بهداشت، در بسیاری از مناطق کشور این بیماری از بین رفت و یا شیوع آن بسیار پایین آمد. به طور کلی، سالانه ۱۹ هزار مورد ابتلا به سالک در ایران ثبت می‌شود که سه هزار مورد آن مربوط به استان فارس است. سایر استان های درگیر بیماری سالک عبارتند از استان اصفهان، کرمان، یزد، هرمزگان، خراسان، سمنان و… هستند.

در سال های گذشته معمولا 17 تا 18 استان کشور درگیر این بیماری بوده اند. با توجه به اینکه روش های کنترل زیستگاه های پشه خاکی بسیار سخت است، ریشه کنی سالک بسیار مشکل و زمان بر می باشد. به همین دلیل بهتر است شهروندان از راه های مقابله با پشه خاکی به عنوان ناقل بیماری سالک اطلاع یابند.

پشه خاکی چیست؟

نوعی خاصی از پشه خاکی به عنوان ناقل سالک عمل می کند. پشه خاكی ناقل سالك به رنگ نخودی مایل به خاكستری دیده می شود. این حشره هنگام نشستن بالهای آن به شكل عد هفت قرار می گیرد. اندازه آن از 1.5 تا 4.5 میلیمتر متغیر بوده ولی بطور معمول بین دو تا سه میلیمتر است. این حشره بدون نیاز به میكروسكوپ و ذره بین قابل دیدن است.

طول عمر پشه خاكی از 45 تا 60 روز متغیر است. پشه خاكی ماده در این مدت دو تا سه مرتبه بویژه در زباله و نخاله های ساختمانی تخم ریزی می كند. این حشره پس از آن می میرد. لذا دفع بهداشتی زباله خانگی و جمع آوری نخاله های ساختمانی و فضولات حیوانی ضروری است.

بیماری سالک با گزش پشه خاکی یا پشه فلوبوتوموس منتقل می شود.

روش کنترل پشه خاکی

اصلی ترین روش کنترل پشه خاکی ها از بین بردن زیستگاه ها و محل های تخم ریزی آن ها است. به همین دلیل، محل تلنبار زباله و نخاله های ساختمانی و سایر پسماندها می بایست به شکل بهداشتی در آمده و بهسازی شود.

روش های پیشگیری از گزش پشه خاکی

از نگهداری دام و طیور در منازل خودداری شود.
از انباشتن و ریختن خاکروبه و نخاله ساختمانی، زباله و کودهای حیوانی در مناطق مسکونی اجتناب شود.
بهسازی محیط و ترمیم محل استراحت و رشد و تکثیر پشه (شکاف دیوارها) به‌طور دقیق و صحیح صورت پذیرد.
از رها شدن فاضلاب‌ها در گذرگاه‌ها خودداری گردد.
گردآوری و درمان سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان به روش صحیح.
همه منافذ موجود در درب و پنجره با ابر درزگیری و از تورهای آغشته به سم و یا دارای منافذ بسیار ریز جهت ممانعت از ورود پشه خاكی در پنجره ها و درب ورودی استفاده شود.
استفاده از پشه بند آغشته به سم استاندارد و پشه بند معمولی با تورهای دارای منافذ بسیار ریز به هنگام خواب
علاوه بر ساکنان طبقات پایین، كلیه ساكنان طبقات بالای ساختمان نیز باید نكات پیشگیری از گزش توسط پشه سالك را رعایت كنند.
پشه خاكی بدلیل حساسیت به اشعه ماوراء بنفش نور خورشید تنها از غروب تا طلوع آفتاب به فعالیت می پردازد بنابراین استفاده از وسایل حفاظت فردی (دافع حشرات، پشه بند، توری و حشره كش ) در شب لازم است.
دوره فعالیت پشه خاكی در فصول گرم سال بویژه از اواسط اردیبهشت تا اواسط آبان است در نتیجه باید اقدامات مبارزه با بیماری سالك را در دوره زمانی مذكور رعایت كرد.
پوشیدن لباس ضخیم و پوشش كامل بدن در طول شب بویژه برای كودكان و بانوان در خانه و به هنگام خروج از منزل توصیه می شود.
این نوع پشه به انواع سموم حشره كش حساس است. بنابراین، استفاده از اسپری های حشره كش در منزل حداقل هفته ای دو مرتبه جهت پیشگیری از ابتلاء به سالك توصیه می شود. ولی به دلیل ضرر زیاد سموم حشره كش برای سلامت ، توصیه می شود افراد پس از استفاده از اسپری حشره كش حداقل دو ساعت خارج از منزل باشند.
در طول شب قسمت های باز بدن مانند صورت، دست ها و پاها را می توان با مواد دافع حشرات طبق دستور العمل مندرج بر آن آغشته كرد.
ترشحات بدن و بوی بد پوست انسان جاذب پشه خاكی ناقل سالك است لذا استحمام مرتب روزانه می تواند تاثیر قابل ملاحظه در پیشگیری از ابتلاء به سالك داشته باشد.
رعایت نكات حفاظت فردی از اهمیت بسیار زیاد برخوردار است.
این پشه ناقل سالك تمایل زیادی به استراحت در قسمت هایی از منزل مانند زیر تخت ها، داخل كمدها، پشت یخچال، پشت كابینت ها و سه كنج بالایی اتاقها دارد لذا این مناطق به هنگام استفاده از اسپری های حشره كش باید مورد توجه قرار گیرد.

سمپاشی پشه خاکی برای مبارزه با سالک

یکی از راه های مبارزه با بیماری سالک از بین بردن زیستگاه ها و محل های تخم گذاری این حشره است. این اقدام می بایست با انجام سمپاشی تکمیل گردد. سموم متعددی وجود دارد که می توانند این حشره و نیز تخم های آن را از بین ببرند. بنابراین سمپاشی پشه خاکی (سمپاشی فلوبوتوموس پاپاتاسی و فلبوتوموس سرژنتي) یکی از راه های موثر در از بین بردن این حشره در اماکن باشد.

سمپاشی پشه خاکی یا سمپاشی فلوبوتوموس مانند سمپاشی حشرات دیگر دارای پیچیدگی ها و مشخصات مخصوص به خود است. به همین خاطر اکیداً توصیه می شود تا با متخصصین برای از بین بردن زیستگاه ها و سمپاشی این حشرات مشورت لازم صورت بگیرد. چرا که در صورت عدم رعایت اصول مورد نظر، تمام وقت و هزینه صرف شده به حذف و کنترل پشه خاکی منجر نشود.

شرکت سلامت گستران به عنوان یکی از بهترین و باتجربه ترین شرکت های سمپاشی در کشور تخصص بالایی در زمینه سمپاشی اماکن آلوده به پشه خاکی دارد. این شرکت آماده همکاری با سازمان های دولتی و نهادهای خصوصی جهت سمپاشی پشه خاکی می باشد.

علائم بیماری سالک

علائم بیماری سالک گاهی تا ماه‌ها بعد از نیش حشره ظاهر نمی‌شود. در برخی از موارد علائم دو تا ۶ ماه بعد از بروز عفونت ظاهر می‌شود. نشانه‌ها و علائم رایج عبارتند از:

از دست دادن وزن
ضعف
تب که هفته‌ها و یا ماه‌ها ادامه دارد
طحال بزرگ شده
کبد بزرگ شده
کاهش تولید سلول‌های خونی
خونریزی
دیگر عفونت‌ها
تورم گره‌های لنفی

درمان بیماری سالک جلدی

این نوع از بیماری سالک معمولاً بدون نیاز به درمان خاصی بهبود پیدا می‌کند. با این همه درمان، روند بهبودی را سرعت بخشیده و به جای ماندن جای زخم را کاهش می‌دهد. از طرفی دیگر درمان این نوع از بیماری خطر بروز بیش‌تر بیماری را کاهش خواهد داد. هر گونه زخم پوستی که منجر به تغییر شکل ظاهری شود، ممکن است به جراحی زیبایی و پلاستیک نیاز داشته باشد.